Nunarput tamaat isigalugu inissiat 8.500-it missaanniittut allaffissuuppagut, amerlanerusugullu angerlarsimaffipput toqqissisimaffiginerpaasarparput. Najugaqartorpassuit ilaat ukiuni arlaqartuni najugaqartuutigisarput Rakel Broberg angerlarsimaffimminut nuannarinninnera akisussaassusermillu peqarnera uani atuarsinnaavat.
Rakel Broberg Nuummi Blok 16-imi najugaqarpoq, ukiunilu 24-nngulersuni tassani – inuppassuit avatangiiseralugit - toqqissilluni inuuvoq.
Rakelip taamani paasitinneqarami INI aqqutigalugu initaarluni qanoq misiginini kingumut eqqaamasalikkersaarutigaa.
- Iserteqqaarnissara tusarakku matuersaallu tigugakku qilanaarnerup pianik taamani nuannaartorujussuuvunga. Eqqarsarlunga, tassa uanga inissannut iserterpunga. Aah nuan! Angerlarsimaffinnguara suli maannamut nuannarisorujussuuara, uannooqqissaartoq. Isikkiviginnera aamma uannut isumalerujussuuvoq, Rakel oqaluttuarpoq.
Tamatta initaaraangatta misigissuseq taanna nuannersoq eqqaamassajunnarsivarput; ini nammineq pisatsersugassaq, ilusilersugassaq, angerlarsimaffinngortitassaq.
- Taamani eqqaamavara nuannarisaannannik pisatsersorlunga. Ataatsimik sinittarfilinnguami ineqarpunga, ukiullu ingerlaneranni ininnguara nuannarileraluttuinnarnikuuara ukiorpassuillu suli najussallugu takorloortarpara, Rakel oqarpoq.
Rakel blokkini najugaqarami inuppassuit akornanni inuuvoq, taamaattumillu aamma affarlerisani majuartarfeqatigisamilu ilai ilisarisimallualernikuullugit.
- Naabuunnguakka kaffisoqatigisarpakka. Kaffillerpata aamma isertarpakka arlaatigullu isilaartuartarlugit. Affarlinnguakka tamaasa nuannaraakka, naapikkukkit ilassiorneq oqaloqatigilaarnerillu. Affarligissaarluni aamma pingaaruteqaqaaq, Rakel isummerpoq.
Isikkivianut uteqqilaariariarutta.
- Sulereerlunga soraaraangama ilaanni altanimut anillallunga sila qanoq ikkaluaraangalluunniit ingillunga avatangiisera pinningaartorsuaq eqqissiivillunga isiginnaarujoortarpara, isikkivigissumi najugaqarluni assut uannut isumaqarpoq, nukissanik tunisisarpoq, Rakel oqarpoq.
Akisussaaqataaneq
Rakelimut pingaaruteqarluinnartunut ilaavoq angerlarsimaffimi paarilluarnissaa. Kiffaanngissuseqarluni ernumanani inini sutigut tamatigut paarilluarpaa, eqqiluitsuunissaa iserfigiuminarnissaalu pingaartillugit. Akisussaaffik nammineq pigalugu. Aammali majuartarfeqarfiup isigiuminartuunissaa akisussaaqataaffigalugu.
- Tamatta angerlarsimaffipput nammineerluta akisussaaffigaarput, paarilluartussaavarput, tamanna uanga pingaartitannut aamma ilaalluinnarpoq, oqarpoq.
Rakelip naggataatigut INI-mi sulisut qutsavigerusuppai, arlaannimmi iluarsaassassaqartillugu saaffigiuminartarmata ikiorluarneqartarnini iluarisimaarpaa.
Taannaannaanngilaq, najugaqarfimini nutarsaalaartarnerit aamma iluarisimaarluarpai, soorlu altanit nutarsarlugit suliarimmatigit. Igalaat aamma nutarsarmatigit ilorfaallannera Rakelip eqqaamavaa.
- Anori tusaajunnaarlugu oqorsiallanneralu assut malugusuutigisarpara, qujamasuttuarpungalu toqqissillunga maani ukiorpassuanngortuni najugaqarama, angerlarsimaffimmi isumaqarnerpaanut ilaavoq, Rakel naggasiivoq.
Ukiunik 30-nngortorsiornitsinnut atatillugu aviisiliarput saqqummerpoq.
Aviisini atuarsinnaavatit INI-p pilersinneqarneranut, ingerlaneranut siunissamullu tunngatillugu ineriartortitassanut tunngasut. Aammattaaq siunnersuutitsialaat paasissutissallu pingaaruteqarsinnaasut atuarneqarsinnaapput.
Sermitsiaq.AG suleqatigalugu aviisit suliarineqarput.
Uani akeqanngitsumik atuarsinnaavatit: INI ukiuni 30-ni, atuarluarisi!
MTO-mut (meeqqat inuusuttullu toqqissillutik ornittagaannut) meeqqat inuusuttullu orniguttartut 5. december Sisimiuni Utoqqaat Angerlarsimaffiannut Qupanummut pulaarput, tassanilu utoqqaat meeranerminni juullisiortarnertik oqaluttuaraat. Meeqqat namminneq kaageeraliatik utoqqarnut tamanut tunniuppaat, assullu nersualaarneqarput qujaffigineqarlutillu.
Oqaluttuartut ilaat Julie Bech 95-inik ukiulik Itillermiu nuannaarpaseqaluni oqaluttuarpoq juulliaqqami ullaakkut iteraangamik aviisit iikkamiittut takusartakkatik assut nuannarisarsimallugit. Taamanikkummi aviisit ilaqutariinni iluatigineqartarsimaqaat, ukiup ingerlanerani toqqortarsimavaat aatsaallu 23. december meeqqat innareeraangata saqqummertarlugit. Aviisimmigooq nuannertaqigamik assitaqartaramik.
- Nammineerluta aamma orpilialiortarpugut. Paarnaqutinik kakillarnanillu nunamut aallertarpugut nittaaleraangallu aputip ataanut toqqortarpagut allanngunnginniassammata. Orpiliannguup taassuma illu tamaat tipigissitittarpaa, Julie eqqaamasalersaarpoq.
Anne-Marie Schmidt 75-inik ukioqarpoq, taanna oqaluttuarpoq meeraagallaramik silatangiaasarsimallutik assut nuannersumik, mamartorpassuarnillu tunisittarsimallutik; iipilit, appelsinat, paarnat qaqortut ilaatigullu krinngilit. Illaatigaluni aamma oqaluttuarpoq Kunngit Pingasuni mitaartarsimallutik.
- Kissarsuutip aamaruutissaata paavanik kiinarput taneriarlugu atisalersortarpugut ilisarnarunnaavilluta. Ataasiarlunga eqqaamavara mitaaruttorluta naalagiaqqusaallaratta. Kiinnagut paarsuarnik ulikkaartut qitutsiivilluta naalagiarpugut, Anne-Marie oqaluttuarpoq.
Rebekka Petersenip 68-inik ukiullip Aasiaat eqqaani Karl Berthelsenip juulliata assipajaanik juullisiortarsimanertik aamma oqaluttuaraa.
Karl Berthelsen 78-inik ukioqarpoq, taassuma oqaluttuaraa juulli qalligaangat ilaqutariit tamavimmik qilanaartarsimallutik. Ingammik meeqqat, nalunnginnamikku atisartaartussaallutik.
- Mamartorpassuillu taamani ulluinnarsiutaanngitsut soorlu iipilit, appelsinat paarnallu qaqortut agguaanneqartarput. Mamartorpassuit tamakku angajoqqaatta nunaqarfiup tunisassiortuanut bestilertarpaat, Kaali oqaluttuarpoq eqqaallugulu 24. december meeqqat juullerisaraat, 25. decemberilu inersimasut utoqqaallu juullerisarlugu.
- Utoqqannguit meeqqanit pulaartunit MTO-milu sulisunit pulaarneqarnertik assut qujamasuutigaat pulaaqqinniarisagooq, oqarfigaagut ilaana taamaasiukutsuussaagut, MTO-mi pisortaq Minannguaq Zeeb unnersiorpoq.
Marina Reimer INI-mi attaveqaqatigiinnermi siunnersortaavoq, ADHD-qarninilu ammasumik eqqartortarpaa aalajangernikuullunilu aporfiginagu nukkassaatigiinnarniarlugu – tamannalu iluatsippaa.
Ukkassinissamut ajornartorsiuteqarneq, aallaamaqqajaaneq tassanngaannarlu iliuuseqariasaartarneq. ADHD piffissami uani ukkanneqartorujussuuvoq (qujanartumik) inuppassuillu ADHD-rlutik arlallit kingusissukkut – inersimalereeraangamik - paasisalerpaat.
ADHD-qartulli tamarmik ersiutit nalinginnaanerusut qulaani taaneqartut pigineq ajorpaat – taamaasillutillu aamma takuinnarlugit ersinngitsumik innarluutaat malunnarsinnaasarnani.
Suleqaterput, attaveqarnermut siunnersorti, Marina Reimer, ADHD-qarpoq.
Marina aappaqarpoq paneqarlunilu. Ilulissani Oqaatsunilu periariartorpoq tusagassiortutullu ilinniarsimasuulluni. Marina ADHD-qaraluarluni ilisarnaatit qallikkut ilisimaneqakkajunnerusut atunngilai.
- ADHD-rnerlunga eqqarsaatiginikuunngisaannarpara, nassuiarneqartarnera uannut tulluannginnami. Timikkut aallaamasuunngilanga, malinnaallaqqissuusarlunga aallussillaqqissuullungalu, Marina oqarpoq.
Marina maanna 34-inik ukioqarpoq, aatsaallu 2019-imi ilimagisalerpaa ADHD-qarluni.
- 2019-imiugunarpoq DR-imi radiokkut aallakaatitaat malinnaaffigeruttorlugu ADHD pillugu erinarsuusiaq tusarnaartinneqarmat ilisarisaqarsinnaanngeriarlunga ”ilukkut ADHD-rneq – ADD” eqqaammagu ilisarinneriasaarpunga. Nassuiaramiuk soorlu internetimi browserimi quppernerit ammasut amerlavallaarujussuartut nipilersuullu tusaasaq suminngaanneernersoq nassaarisinnaanagu. Taamannak takorlooruminartitannik assiliartalerneqarnera apeqquterpassuarnik pilersitseriasaarpoq. Ingerlaannarlu googlerlunga aallartippunga testit assigiinngitsut misissorlugit. Paasinarsivorlu ADHD-qarnera ilimanaateqarluinnartoq, Marina oqaluttuarpoq.
Tassanngaanniillu suna tamarmi inississulerpoq.
- Paaseriarakku ADHD’rlunga ersiutaalu eqqartorneqarpiarneq ajortut misissuleriarakkit ilisarnartorpassuit nassaarivakka. Nakorsiaqqaarama psykiateri oqaloqatigigakku 5 minutsiunngitsorluuniit qaangiummat oqarfigivaanga qularnanngiivissumik ADD-rtunga, Marina nangilluni oqaluttuarpoq.
- Nalunngilara inuit assigiinngitsunik eqqarsartariaaseqartut, ilai assiliartallit, ilai nipit, ilai takorluuisinnaanngitsut. Uangali qaatunninniilli eqqarsaatit uninngisaannarput. Upperineq ajornikuuara arlaat aperigaanni qanoq eqqarsarnersoq eqqarsaateqaratik akigaangata. Takorloorsinnaanngiivippara eqqarsaatit nipaatsut, ataatsikkuunngitsut tunuliaqutaanilu arlaannik tusaqquugaqartuaannanngitsut, nangilluni oqarpoq.
Ammasumik eqqartuinissaq pingaaruteqarpoq
Marina ADHD-rnera misigissusaaniittorujussuuvoq. Ulluinnarni ingerlanermi, eqqarsaatersuuteqarnermi qisuariartarnermilu. Eqqumiigineqalaartuarneq – innarluuteqarnerulli suussusilernerani kiisami inissinnikuuaa sooq allat isaanni allaanerusumik qisuariartartuunini.
- Paasinngikkallarakku misigissutsikkut nakkaqqajaasarnikooqaanga, paatsiveeruttarlunga imminullu apeqqusersuinnaavittarlunga. Imminut kamaattarlunga. Sooruna nalunngikkaluarlugu pisinnaallunga iluatsittareerlugit pikkoriffigereerlugit massakkut soriarsinnaanngitsunga? Soorlu taamatut, Marina oqarpoq
ADHD misigissutsinut sakkortuunut pisooqataasoq paasigamiulli Marina imminut isumakkeerfiginikuuvoq.
- Inississuininni nassuiaataalu pulatinnerani imminut naammagittarfiginerulerpunga qamuunalu eqqississutigingaatsiarlugu. Ulluinnarni inuuninnut suliffimmullu allannguuteqartitsingaatsiarnikuupput, Marina oqaluttuarpoq, nangipporlu:
- INI suliffeqarfittut assigiinngiiaartorujussuarnik immikkoortortaqarfeqarami, assigiinngitsunillu suliaqarfiulluni uattut ittunut pikkunaallinngisaannarpoq. Ulluinnarni suliassat assigiinngiiaartut puttuttuaannarput, tassuuna nutaatut misiginartuaannartitsinera iluaqutaavoq. ADHD-ertullu ilisarnaataasa ilaat susoqariasaartillugu ulappuserfinni suleriasaarsinnaaneq piginnaaneqarfigineqartartoq INI-tut ittumi suliffeqarfimmi ADHD-ertumut nuannequtaaginnarnani suliffeqarfimmuttaaq iluaqutissartaqarpoq. Suliffeqarfik nukittuffigeriikkanik atuiffiusinnaasoq naleqassutsimuttaaq pitsaaquteqaqaaq, Marina oqarpoq.
Marina namminermisut atugaqartut
siunnersussagaluarunigit immikkut soqutigisat nuannarisallu nassaarinissaat
pingaarnerpaatut taarusuppai, taakkulu aallaavigalugit ilinniagaqarluniluunniit
suliffittaarnissaq. Soorlu nammineq inunnik attaveqaqatigiinneq soqutigiuaannarnikuusani
nukittuffinilu ilinniarfigisimagamiuk qujamasuttartoq. Imminut tusarnaarluni,
uangaana sorusuttunga? Taamaasillutit sutigut tamatigut imminut
oqilisaatissagavit, naqissusiivoq.
Taamatullu, ammasumik eqqartortaruk.
Marinami taamaaliorami arlalinnit attavigineqarsimavoq, namminerlu artorsaatigisimasani alloriarfinilu aallaavigalugit arlallit ikiortarsimallugit.
Paasineqarneq
Marina INI-mi sulinermini misigisimalluarpoq suleqataasa paasilluarlugu suleqatigigaat. Ilaanni nipaatsumi sulinissani atorfissaqartittarpaa, matu matulaarlugu siutequserluni. Taanna ilikkarnikuuaat, akornusersuisutut misiginatik saaffigiinnartarpaat. Ilaanni matup matoqqatilaarnissaa kisimiluunniit ullup qeqqanut nerinissani aamma pisariaqartissinnaasarpai. Nassuiaalluarnikkut paaseqatigiilluartarput, Marinamummi pingaaruteqarluinnarpoq paatsuungasoqarani ataqatigiillunili suleqatigiittoqarnissaa.
Tamannalu kinguneqarluarsimavoq inuuneranut suliffimmilu allannguuteqartitsingaatsiartumik. Imminut naammagittarfiginerulerami qamuunalu eqqissinerugami kisimi tulluarsartussaanani allalli, soorlu suleqatai, aamma tulluarsartussaasut paasinikuaa, tamanullu oqilisaataasimaqaaq.
Marinap ADHD-qarnermini ullaamiit unnummut qasusarnerata aallaamariarsinnaaneratalu oqimaaqatigiissinnaanerat ajornartorsiutaanikunut ilaapput. Iisartagartuleramili taakku oqimaaqatigiinnerulernikuupput.
- Misigissutsima pavungajurussuaq kanungarujussuarlu periataartarnerat nikerujussuartarunnaaminikuuvoq, iisartakkakkalu iluaqutigeqaakka, tassami ADHD-qaraanni qaratsamut allaaqutaasoq tassaagami qaratsap kemikaaliaasa ‘nalinginnaasutut ingerlasinnaannginnerat’, taamaasillunga periarfissaq tigulluarnikuuara, iisartagartulerlungalu, Marina oqarpoq.
Marinap ADHD suli ammanerusumik eqqartorneqarnissaa kissaatigaa, ammasumimmi eqqartunngikkaanni aporaaffinnik pilersitsilersinnaammat paatsooqatigiinnerillu pivallaalersinnaammata.
- Neriuppunga sanngiiffittuinnaq isigineqarani nukittuffeqarfittulli aamma isigineqartalernerusinnaassasoq. Assigiinngeqigattami tamattalu assigiinngitsunik piginnaaneqarluta, Marina naggasiivoq.